Konsiderojmë se gjithë ky angazhim i yni hulumtues ka në thelb një mision të shenjtë, sepse nuk ka shenjtëri më të madhe se sa të thuhet e vërteta. Nuk ka shenjtëri më të madhe se të mbrohen njerëzit nga etiketimet dhe denigrimet. Nuk ka shenjtëri më të madhe se mbi dyshimet e fabrikuara të ngrejmë besimin në mes nesh, dhe të ndërtojmë ura mbi të cilat do të kalojë mirëkuptimi dhe uniteti ynë i brendshëm kombëtar.
Shkruan Prof.dr. Skender Asani
Deri më tani ne si Institut kemi botuar vepra nga më të ndryshmet, të cilat për nga rëndësia dhe karakteri kanë paraqitur vlera të pamohueshme shkencore e kulturore, por kësaj radhe, me botimin që sot po prezantojmë: “Ilegalja shqiptare – pararendëse e rrënimit të Jugosllavisë”, po shënojmë një hap paksa më ambicioz në mbylljen e një teme që gjatë kohë ka qenë objekt debatesh e qëllimesh konstruktive e jokonstruktive, të sinqerta e djallëzore, siç është çështja e dosjeve dhe vendosja e tyre në funksion të ndriçimit të kaluarës, dhe hapjes së perspektivave për të ardhmen.
Ajo çka e bën të veçantë punën tonë hulumtuese gjatë përgatitjes për shtyp të këtyre dosjeve, është fakti se ky material voluminoz është siguruar nga Arkivi Shtetëror i Kroacisë, një favor ky jashtëzakonisht i dobishëm për vërtetësinë dhe autenticitetin e lëndëve arkivore të cilat morën formën e këtij botimi dyvëllimësh, me intencë që në javët dhe muajt në vazhdim të përgadisim edhe dhjetëra vëllime të tjera nga materia e njejtë.
Përcaktimi ynë për të bashkëpunuar me Arkivin Shtetëror të Kroacisë, mbase rrënjët i ka tek një miqësi tradicionale shqiptaro-kroate, qysh në dekadat e para të shek. të kaluar, që ndërlidhet edhe me figurën e Milan Shulfajt, një albanolog i shquar kroat, i cili e pagoi me jetë përkushtimin e tij ndaj studimeve shqiptare.
Kjo miqësi u tregua e sinqertë edhe në periudhën midis dy luftërave botërore, atëherë kur pati një bashkëpunim të frytshëm në mes të Komitetit Mbrojtja e Kombëtare e Kosovës dhe komiteteve kroate, bashkëpunim ky që ishte në funksion të gjetjes së një strategjie të përbashkët kundër hegjemonisë pansllaviste të Beogradit.
Miqësia shqiptaro-kroate vazhdoi edhe në vitet nëntëdhjetë të shekullit të kaluar, kur Kroacia u bë strehë e shumë disidentëve dhe veprimtarëve shqiptarë nga Kosova dhe viset tjera shqiptare, si dhe në vitet e mëhershme, sidomos pas tërmetit të vitit 1963 në Shkup, kur shumë familje katolike shqiptare gjetën mikëpritje të ngrohtë në Kroaci, e cila u bë atdheu i dytë i tyre.
Aktualisht institucionet kroate ruajnë një respekt të posaçëm ndaj vullnetarëve shqiptarë që morën pjesë në betejat kroate për një shtet të lirë e të pavarur.
Ky botim dyvëllimëlsh që sot po vjen para jush, sigurisht që do të jetë objekt hulumtimesh të shumta nga historianët, sociologët, politologët, të cilëve iu bie barra të ndajnë shapin nga sheqeri duke ofruar një qasje krejt të re, objektive dhe të liruar nga çfardëlloj manipulimi, siç ka ndodhur në raste të caktuaar kur dosjet më tepër janë përdorur për të shantazhuar individë, se sa për të zbërthyer enigmat e kohës. Dosjet e tilla ende ruhen në Shkup, Beograd dhe në Lubajnë, prandaj çdo tendencë manipulimi që mund të hasni, ta dini që burimin e ka në këto tri qendra.
Pra puna që ne po bëjmë ka për qëllim nxjerrjen në pah të vërtetat nga dosjet historike, e jo gjysëm të vertetat nga dosjet personale. Këto të fundit do të shkojnë në histori dhe në këtë mënyrë ne po bëjmë një prerje historike në mes të realiteteve politike e shoqërore , në mes të personales dhe historikes.
Pas LDB shumë atdhetarë shqiptarë u detyruan të largohen në vendet të ndryshme të botës, kurse një pjesë e tyre vazhduan të veprojnë në atdhe, disa prej të cilëve kaluan nëpër një kalvar persekutimesh, siç ishte burgu i Goli Otokut, një ishull ky famëkeq, në të cilin vuajtën dënimet më drakonike dhjetëra disidentë shqiptarë, por edhe të kombësive të tjera të ish Jugosllavisë.
Arsyeja themelore pse ne iu rrekëm këtij projekti, ka të bëjë me një qëllim shumë sublim që kishim si studiues: që të parandalojmë manipulimin historik të shqiptarëve nga qarqe e individë të cilët me vite të tëra ishin munduar të na i prezantojnë si vlera kombëtare, disa pseudovlera, të na fusin pyka në mesin e shqiptarëve për llogari të shërbimeve antishqiptare.
Ky manipulim historik rrënjët i ka qysh në vitet e para pas LDB kur shërbimet sekrete jugosllave, të ndihmuar edhe nga disa argatë shqiptarë, u munduan të nxisin disa segmente të caktuara të emigracionit shqiptar në përpjekjet për të rrëzuar pushtetin popullor në Shqipëri, duke i larguar ata nga kauza për çlirimin e Kosovës nga hegjemonia serbo-jugosllave dhe duke ia mveshur rezistencës shqiptare atributet balliste e zogiste.
Ka mjaftuar ky manipulim që të përdoret si pretekst nga OZNA dhe UDBA për të ushtruar reprezalje mbi popullatën shqiptare në Kosovë dhe në viste shqiptare në ish Jugosllavi. Ata që i propaguan këto atribute balliste e zogiste të rezistencës së vullnetarëve shqiptarë, qëllimin e kishin që t’i japin konotacion fashist këtyre përpjekve atdhetare , një etiketë kjo që mjaftonte të përdorej nga pushteti jugosllav për të justifikuar masat represive ndaj shqiptarëve gjatë dhe pas LDB. Prandaj një kohë të caktuar opinioni ndërkombëtar ishte i lajthitur dhe nuk e kishte të qartë se në cilën anë ishin shqiptarët.
Ndonëse nuk ia arritën qëllimit, këto përpjekje vazhduan deri atëherë kur menjëherë pas asgjësimit të Lëvizjes Nacional Demokratike Shqiptare, në skenë doli Adem Demaçi, me lëvizjen e tij për bashkim, që u pasua pastaj me një mori organizatash e grupesh ilegale deri në vitet tetëdhjetë të shekullit të kaluar. Ky organizim i ilegales shqiptare ishte një grusht i rëndë për manipulatorët e historisë, prandaj ata nuk rreshtën se gërmuari nëpër dosje për të gjetur material denigrues për veprimtarët shqiptarë. Dhe atëherë kur nuk mundën të gjejnë materiale të tilla, i hynë falsfikimit dhe fabrikimit të dosjeve.
Pikërisht kjo është arsyeja themelore pse ne u përcaktuam për Arkivin Shtetëror të Kroacisë sepse vetëm aty nuk mundën të depërtojnë duart e manipulatorëve dhe falsifikuesve të historisë.
Me këtë hulumtim lidhte edhe një arsye tjetër që ka të bëjë me periudhën kohore të viteve 1980-86, periudhë kjo mjaft delikate, e cila ka qenë e kërcënuar edhe nga rreziku i ndërprerjes së vazhdimësisë së lëvizjes ilegale shqiptare. Por, fatbardhëisht kjo nuk ndodhi dhe erdhi deri te një riorganizim edhe më i madh që rezultoi me aktivitete e veprime të sukseshme që u kurorëzuan me rezistencën e armatosur të UÇK-së në vitet 1998/99 dhe me çlirimin e Kosovës në qershor të vitit 1999.
Konsiderojmë se gjithë ky angazhim i yni hulumtues ka në thelb një mision të shenjtë, sepse nuk ka shenjtëri më të madhe se sa të thuhet e vërteta. Nuk ka shenjtëri më të madhe se të mbrohen njerëzit nga etiketimet dhe denigrimet. Nuk ka shenjtëri më të madhe se mbi dyshimet e fabrikuara të ngrejmë besimin në mes nesh, dhe të ndërtojmë ura mbi të cilat do të kalojë mirëkuptimi dhe uniteti ynë i brendshëm kombëtar.
Misionet e shenjta nuk mund të realizohen pa një motivim dhe pa një mbështetje të madhe morale e njerëzore. Ne si studiues dhe unë si udhëheqës i Institutit e llogarisim veten me fat që në ballë të këtij projekti madhor, patëm një motivues të palodhur. Ai është z. Ali Ahmeti. Mbështetja dhe kurajoja e tij, ishin pjesët më vitale të motorit që vuri në lëvizje këtë ndërmarrje gjigande me karakter hulumtues- shkencor, por pse jo edhe kombëtar. Ai, si një lider vizionar, që luftoi për të drejtat e popullit të tij, duke respektuar edhe lirinë e popujve të tjerë, më kishte porositur, që krahas dosjeve të veprimtarëve shqiptarë, të hulumtojmë edhe mbi dosjet e disidentëve maqedonas dhe mbi vuajtjet e tyre nëpër burgjet famëkeqe jugosllave, përfshi edhe Goli Otokun, të cilët, njësoj si shqiptarët kishin pasur synim final lirimin nga hegjemonia e Beogradit.
Prandaj , me këtë rast dua të faleminderoj sinqerisht z. Ahmetin për mbështejen por edhe për besimin ndaj nesh, që ky projekt të dimenzionohet sipas kritereve të paanshme shkencore.
Nëse Marin Barleti, në mesjetë, për dy dekada ishte kronist i luftërave të lavdishme të Gjergj Kastriotit Skenderbetu, sot Ali Ahmeti është shndërruar në proganosit të një historie përpjekjesh titanike që përshpejtuan ardhjen e pranverës shqiptare në viset tona. Dosjet që janë para jush në formë të këtij botimi dyvëllimësh janë kronika më autentike e këtyre përpjekjeve.
