Para disa vitesh në HTV, Mira Furlan ishte e ftuar në emisionin “Nedeljom u dy” (të dielën, ora 2). Kjo bukuroshe, aktore e njohur jugosllave, ka folur për largimin e saj të detyruar nga vendlindja e saj, e cila nuk është më aty. Ai foli sesi në fillim të viteve 1990, në zenitin e karrierës së tij, nën presionin e propagandës ushtarake dhe mediave servile (disa prej tyre manjatë të mëvonshëm mediatik në Kroaci), u largua me tre valixhe. Ai nuk mund të thoshte “nga shtëpia” sepse shtëpia në Zagreb që e kishte trashëguar nga gjyshja i ishte konfiskuar. “Mëkati” i saj ishte pse luajti shfaqje në Beograd, Sarajevë e Podgoricë dhe pse ra në dashuri me një serb!? Një nga aktoret më të bukura dhe më të kërkuara u “qëllua” me artileri të rëndë, me urrejtje në vazhdime të shkallës së fejtonit dhe titujve të gazetave – “Jeta e vështirë e një gruaje të lehtë”. Gënjeshtrat për të u përsëritën derisa “u bënë” të vërteta. Shumë prej mediave janë kthyer në një fabrikë gënjeshtre. Nuk ishte e lehtë për të as në Beograd.
“Gjuha e urrejtjes më ka rrëmbyer me pasion. Më linçuan në publik. Të gjithë më kthyen shpinën, si kolegët, ashtu edhe teatri. Askush nuk më mbrojti. Unë isha duke gjuajtur lojë. Për shoqërinë, aktrimi është gjithsesi një profesion i dyshimtë. “Nuk ishte shumë kohë më parë, kur aktorët u ndaluan të varroseshin nëpër varreza”, tha Mira Furlan në një intervistë dhe unë u lëndova shumë nga ato fjalë. Unë jam rritur nga buka e aktrimit, jam edukuar nga ajo bukë.
Ndoshta kjo është arsyeja pse më kujtohet kaq fort kjo intervistë me Furlan në vitin 2008, mendoj se është regjistruar në hollin e një hoteli të Beogradit. Nuk i mbaja mend vitet për të cilat fliste, isha fëmijë. Por në vitin 2008 isha një vajzë dhe isha mjaft e madhe për të kuptuar.
Dhe Mira Furlan i tha të gjitha me një buzëqeshje sepse, tha ajo, nuk është e denjë të qash.
Me një distancë prej 17 vitesh nga emigracioni i saj i detyruar, ajo arrin në përfundimin se shumë pak ka ndryshuar në atë zonë. “Retorika është e njëjtë, e jona dhe e tradhtarëve. Dhe u largova, pa mundur ta përballoja atë pasion të dhimbshëm. Tani e shoh që propaganda e paguar ka arritur të fshijë kujtesën e qytetarëve për të kaluarën e tyre. Harresa nuk shëron plagët, duhet të kujtojmë dhe të mos harrojmë sepse është një mënyrë jetese e përgjegjshme. “Nuk ishte naive, por kishte heshtje të përgjithshme”. Kjo është ajo që Furlan tha në 2008.
Çfarë ironie. Atë vit, makineria propagandistike e regjimit filloi të nxehej edhe në Maqedoninë time. Tanët dhe tradhtarët, njerëzit e dyshimtë, të privilegjuarit dhe të pakualifikuarit, patriotët e sapozgjuar, gjuha e urrejtjes, linçimi, gënjeshtrat e përsëritura as që bëhen të vërteta… vetëm që personat e parë të regjimit të kenë mundësi të pasurohen ilegalisht. Nuk ishte naive dhe pati një heshtje të madhe.
Mira Furlan vdiq në vitin 2021. Media kroate transmeton artikuj In memoriam. Janë justifikuar dhe ndoshta kanë thënë të vërtetën, se kanë shkruar për Furlanin “nën presionin” e redaktorëve të politikës editoriale.
E pashë sërish intervistën e Furlan nga viti 2008. 13 vjet pas transmetimit të parë, fjalët e tjera janë bërë edhe më të forta. E pyetur se si shkoi në Amerikë, Furlan tha: “Të jesh emigrant atje do të thotë – nga dikush te dikush (nga dikush te askush), ta humbasësh atë dhe ngadalë ose të mos krijosh një identitet të ri ose të humbasësh ndjenjën e tij. Por gjëja më e rëndësishme në Amerikë është të kesh një qëndrim. “Nuk duhet të pajtohesh, nuk duhet të kesh të njëjtin qëndrim, por është e rëndësishme të kesh një qëndrim”.
A kemi një qëndrim? Qëndrimi i vet, edhe nëse e kundërta. Dhe ky është një qëndrim.
A kemi një qëndrim të qëndrueshëm? Sepse ka të vërtetë në fjalë që një qëndrim i paqëndrueshëm bëhet një personazh i paqëndrueshëm. A e kuptojmë fare se çfarë është qëndrimi dhe sa i rëndësishëm është ai?!
Qëndrimi nuk është një opinion, ndaj ndryshoje atë. Pozicioni nuk është një program parazgjedhor, pra për t’u premtuar. Qëndrimi është diçka për t’u respektuar.
Është gjithashtu një qëndrim të respektosh pozicionin e kundërshtarit tënd.
Sipas disa hulumtimeve, qëndrimi është 85% e suksesit. 15% e mbetur janë talent, inteligjencë, aftësi. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të kemi një qëndrim.
Dhe të bëhesh “nga dikush tek askush” është një qëndrim. Nuk është një humbje. Është humbje të mos kesh qëndrim. Edhe liria nuk është e lehtë nëse nuk ke qëndrimin tënd.
Bizelet janë perime, por të mos duash t’i hash në mal është një qëndrim. Djali Pjetri e mbrojti me pasion atë qëndrim. Dhe bravo për këtë. Njoh njerëz që nuk hanë bizele kur “ngjiten” në majë, por për një arsye tjetër.
Së fundi, më lejoni të kthehem në fillim.
Mira Furlan ka vdekur nga ethet e Nilit Perëndimor. Vuante nga pickimi i mushkonjave sepse instinkti i vetëm tek insektet është të hahet. Nxitja nuk është një qëndrim.
Udhëzime:
Nëse nuk keni një mendim, mos e lexoni këtë tekst. Përndryshe, konsultohuni me udhëheqësin tuaj.
Sanja Lukarevska
Autorja është zëvendëskryetare e LSDM-së dhe drejtoreshë gjenerale e DAP
