Të dhënat e fundit zyrtare tregojnë qartë se rritja negative e popullsisë, përkatësisht “murtaja e bardhë”, është një nga problemet më serioze demografike, por edhe sociale në shumicën e vendeve të rajonit të Ballkanit i cili në të ardhmen do të mund të ketë pasoja të shumëfishta për shoqërinë. Në disa vende të rajonit prej vitesh përsëritet trendi i rritjes së numrit të vdekjeve në krahasim me numrin e lindjeve gjatë një viti.
Në Maqedoni në tremujorin e parë të vitit 2025, numri i lindjeve të gjalla ishte 3.526, një rënie prej 2,9 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024, sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikave. Numri i vdekjeve në tremujorin e parë të vitit 2025 u rrit me 3.8 për qind krahasuar me të njëjtin tremujor të vitit 2024 dhe arriti në 5.398 persona. Nga këto, 15 ishin vdekje foshnjore. Rritja natyrore është negative dhe arrin në minus 1.872, që do të thotë se numri i lindjeve të gjalla është më i ulët se numri i vdekjeve me po kaq njerëz.
Në tremujorin e parë të vitit 2025 u lidhën 1.846 martesa, dhe numri i tyre u ul me 25.8 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024. U regjistruan 465 divorce, që përfaqëson një rënie prej 22.1 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024. Në vitin 2024, lindën gjithsej 16.153 fëmijë, nga të cilët 16.061 ishin lindje të gjalla dhe 92 ishin të vdekur. Numri i lindjeve të gjalla në vitin 2024 u ul me 4.0 për qind krahasuar me vitin e kaluar. Në vitin 2010, lindën 24.296 fëmijë. Për mbi 14 vite, numri i të porsalindurve në vend është ulur me 31.1 për qind në vit.
Ekspertët konsiderojnë se nuk ka një zgjidhje universale për këtë problem shoqëror ndërkohë që studimet tregojnë se vendet më pak të zhvilluara kanë nivelin më të lartë të vdekshmërisë dhe shtimin e ulët natyror. Ndër masat për të arritur shtim pozitiv të popullsisë janë përparimi ekonomik, grante për fertilizim artificial, investimet më të larta në sistemin e shëndetësisë. Politika të ndryshme familjare po zbatohen në të gjithë botën për të adresuar ngecjen demografike, nga i ashtuquajturi “modeli i kuotës familjare” i përdorur në sistemin tatimor francez, te i ashtuquajturi “ndihmë universale për fëmijë” në Itali, ose “rimbursimi i taksave prindërore” në Singapor.
Presidenti i SHBA-së Donald Trump nënshkroi muaj më parë Aktin e Uljes së Taksave dhe Punësimit, i cili, përveç shkurtimeve të caktuara të ndihmës federale për qytetarët, rritjes së shpenzimeve për sigurinë dhe lehtësimeve të konsiderueshme tatimore, parashikon gjithashtu një rritje të përfitimeve për fëmijë.
Me këtë ndryshim, përfitimi rritet nga 2.000 dollarë që është aktualisht në 2.200 dollarë për një fëmijë deri në moshën 17 vjeç. Ky kompensim u prezantua në Shtetet e Bashkuara në vitin 2018, dhe më pas u rrit në 3.000 dollarë për fëmijë gjatë pandemisë COVID, si një masë e përkohshme, pas së cilës u kthye në 2.000 dollarë.
Rritja e këtij kompensimi vjen në një kohë kur shkalla totale e lindjeve në Shtetet e Bashkuara është mesatarisht nën 1.6 fëmijë për grua, kështu që ky veprim pritet të rezultojë në një rritje prej tre deri në 10 për qind dhe të ndihmojë familjet të arrijnë qëllimet e tyre për numrin e fëmijëve. Sipas hulumtimit nga Instituti Amerikan për Studime Familjare, kjo masë do të kontribuonte në një rritje të rritjes natyrore dhe popullsisë në Shtetet e Bashkuara, dhe gjithashtu do të stimulonte qytetarët të martoheshin, të kishin më shumë fëmijë dhe kështu të krijonin “familje më të forta”.
Por Shtetet e Bashkuara nuk janë i vetmi vend që po merr masa për t’u përballur me “murtajën e bardhë”, dhe që nga fillimi i shekullit, politika për të inkurajuar rritjen natyrore përmes shtesave financiare dhe lehtësirave tatimore janë ndërmarrë nga dhjetëra vende anembanë botës.
Analiza nga Instituti për Studime Familjare tregon se politika të tilla kanë kontribuar në një rritje të ngritjes me 0.09 deri në 0.18 fëmijë për grua, gjë që tregon se metodologjia “para për fëmijë” funksionon. Mesatarisht, rritja e mbështetjes financiare për familjet me rreth 0.7 për qind të PBB-së rezulton në një rritje të shkallës së rritjes me rreth nëntë për qind.
Kështu, masat nxitëse në Hungari rezultuan në një rritje të shkallës së martesave dhe shkallës së rritjes, e cila u rrit nga 1.25 në vitin 2012 në 1.52 fëmijë për grua në vitin 2022. Sipas të dhënave të OECD-së, Hungaria ndan 2.3 për qind të PBB-së për politikat familjare dhe 1.3 për qind për përfitime të drejtpërdrejta financiare për familjet.
Këto masa përfshijnë, ndër të tjera, një përjashtim të përjetshëm nga tatimi mbi të ardhurat personale për nënat me të paktën katër fëmijë, një falje të pjesshme të borxhit hipotekor pas lindjes së një fëmije, lehtësime tatimore për familjet me të paktën dy fëmijë dhe një ulje të TVSH-së për strehimin për familjet
Përveç kësaj, politikat familjare të qeverisë hungareze synojnë gjithashtu subvencionimin e zëvendësimit të njësive ekzistuese të rrënuara të banesave me shtëpi moderne, të cilat do t’u ofronin familjeve kushte më të mira për rritjen e fëmijëve.
Trende të ngjashme pozitive në inkurajimin e numrit të të porsalindurve tregohen nga masat e marra në Poloni, ku shkalla totale e fertilitetit është 1.39 fëmijë për grua. Këto masa përfshijnë sisteme ndihmash për secilin fëmijë, pragje më të larta përjashtimi nga taksat dhe subvencione hipotekare për familjet e mëdha, si dhe politika për t’u përshtatur me stanjacionin demografik.
Franca zbaton një model lehtësimi tatimor për familjet me fëmijë, i cili përfshin, ndër të tjera, përfitime të ndryshme tatimore, të tilla si një zbritje nga tatimi mbi të ardhurat për shpenzime të caktuara që lidhen me fëmijët, taksa më të ulëta trashëgimie për familjet më të mëdha, si dhe “ndihma për fëmijë” që synojnë uljen e barrës së rritjes së fëmijëve dhe kompensimin për çdo fëmijë të porsalindur.
Sistemi francez i taksave përdor të ashtuquajturin “model i kuotës familjare”, në të cilin të ardhurat e fituara në një familje pjesëtohen me numrin e anëtarëve të saj, që përfshin si të rriturit ashtu edhe fëmijët, në mënyrë që normat efektive të taksave të ulen sa më i lartë të jetë numri i fëmijëve.
Një objektiv kryesor i këtij modeli është të kompensojë koston e lartë të jetesës për familjet franceze në mënyrë që të ruajë dhe inkurajojë shkallën totale të fertilitetit prej 1.68 fëmijësh për grua. Gjermania, nga ana tjetër, aplikon një pagesë për fëmijë, e cila arrin në 250 deri në 300 euro në muaj për fëmijë, për të stimuluar rritjen natyrore, shkalla e së cilës është në nivelin e 1.38 fëmijëve për grua. Ashtu si në Francë, sistemi tatimor gjerman parashikon një model që lejon norma më të ulëta efektive tatimore për çiftet e martuara me fëmijë, si dhe disa lehtësime tatimore për familjet e mëdha.
Italia ka të ashtuquajturën “pagesë universale për fëmijë” që lejon ulje të taksave direkte dhe lehtësime për të zvogëluar presionin fiskal mbi familjet me fëmijë. Paralelisht me këtë politikë në nivel kombëtar, rajone të caktuara italiane aplikojnë lehtësime tatimore për familjet e mëdha.
Kina, e cila ka ndjekur një “politikë të një fëmije” për shumë vite, tani përballet me një rënie të popullsisë dhe ka filluar të prezantojë masa për të stimuluar rritjen. Kështu, janë futur lehtësime tatimore për familjet me fëmijë, të cilat, ndër të tjera, parashikojnë një ulje të të ardhurave që taksohen për secilin fëmijë të varur. Përveç kësaj, disa qytete dhe prefektura ofrojnë lehtësime shtesë tatimore për një fëmijë të dytë ose të tretë. Japonia ofron pagesa për mbështetjen e fëmijëve, disa lehtësime të drejtpërdrejta tatimore dhe subvencione për arsimimin e fëmijëve. Në nivel lokal, disa zona ofrojnë gjithashtu lehtësime të pjesshme tatimore për familjet me të paktën tre fëmijë.
Vendet nordike, nga ana tjetër, ofrojnë lehtësira ose zbritje modeste tatimore që lidhen me fëmijët, por rritja natyrore stimulohet duke paguar “ndihmat për fëmijë” dhe duke subvencionuar kujdesin ndaj fëmijëve. Në përgjithësi, vendet preferojnë të stimulojnë rritjen natyrore me ndihma financiare dhe ndihma për fëmijë, në vend të lehtësirave tatimore.
Në thelb, politikat tatimore për të inkurajuar lindshmërinë u sjellin përfitime indirekte familjeve me fëmijë, duke krijuar një ndryshim de facto në raport me taksapaguesit pa fëmijë. Megjithatë, kjo nuk interpretohet si “ndëshkim” i atyre që zgjedhin të mos kenë fëmijë, por si stimuj brenda kornizës së politikave demografike që synojnë inkurajimin e shkallës së lindjeve. Megjithatë, ekspertët në këtë fushë bien dakord se vetëm ndihmat, stimujt dhe lehtësirat tatimore nuk do të prodhojnë rezultatin e dëshiruar në lidhje me inkurajimin e rritjes, nëse nuk shoqërohen me politika të përshtatshme për strehim, kujdes ndaj fëmijëve dhe punësim. /Koha/
