Shkup, 9 dhjetor – Eliminimi i faktorit njerëzor dhe qasja subjektive gjatë inspektimeve, zvogëlimi i korrupsionit, më pak mbikëqyrje dhe kontrolle inspektuese, shkurtimi i kohës së procedurave inspektuese, rritja e sigurisë juridike për subjektet e mbikëqyrjes. Kjo duhet të mundësohet me E-inspektor, një sistem elektronik për digjitalizimin dhe automatizimin e procedurës dhe mbikëqyrjes së inspektimit përmes të cilit duhet të lidhen 28 shërbime inspektuese.
E-inspektori, i cili është shpallur nga qeveria si instrumenti më gjithëpërfshirës dhe më i rëndësishëm në luftën kundër korrupsionit, sipas afaristëve, duhet të pasohet nga ngritja e profesionalizmit, kompetencës dhe gatishmërisë eksperte të stafit të inspektimit. Sfidë për efikasitet më të madh mbetet mungesa e pajisjeve të inspektorateve, ku nga viti i kaluar, me më pak vende të plotësuara pune është Inspektorati për Vetëqeverisje Lokale, ndërsa me më shumë vende pune të plotësuara është Inspektorati Sanitar Shëndetësor.
Gjatë këtij muaji pritet të nisë zhvillimi i moduleve për tre shërbimet e para të inspektimit, Agjencinë e Ushqimit dhe Veterinarisë, Inspektoratin Shtetëror të Bujqësisë dhe Inspektoratin e Përdorimit të Gjuhëve, të mbuluara nga E-Inspektor. Ky sistem do të funksiononte plotësisht në shkurt të vitit 2024, prej nga do të kryhej procedura e inspektimit dhe mbikëqyrja e inspektorëve përmes tij. Me projektin e shpallur si mjet në luftën kundër korrupsionit, premtohet edhe një qasje e drejtë, pra subjektet që respektojnë ligjet dhe të paguajnë taksat, nuk do të ngarkohen me kontrolle të rregullta të vazhdueshme. Të gjitha dokumentet e nevojshme do të sigurohen në mënyrë elektronike. Do të mundësohet kryerja e inspektimeve të përbashkëta dhe të koordinuara nga disa shërbime inspektimi në të njëjtën kohë.
Nga Këshilli Inspektues për MIA-n njoftojnë se ka përfunduar plotësisht faza e parë pilot e sistemit E-inspektor, i cili po zbatohet me mbështetjen e Projektit të USAID-it për modernizimin e shërbimeve inspektuese. Në shkurt të këtij viti filloi zbatimi i fazës së dytë. Qëllimi është zhvillimi i moduleve për përfshirjen e 13 shërbimeve të reja të inspektimit. Këto janë Inspektorati Shtetëror i Bujqësisë, Inspektorati Shtetëror i Arsimit, Inspektorati Shtetëror Sanitar dhe Shëndetësor, Inspektorati Shtetëror i Pyjeve dhe Gjuetisë, Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë, Inspektorati Shtetëror i Transportit, Inspektorati Shtetëror i Mjedisit të Jetesës, Inspektorati i Inspektimit Teknik, Inspektorati Shtetëror i Ndërtimit dhe Urbanizmit, Inspektorati Shtetëror Komunal, Inspektorati i Përdorimit të Gjuhëve, Inspektorati Shtetëror i Vetëqeverisjes Vendore dhe Inspektorati Shtetëror i Devizave.
“Platforma E-inspektor po zhvillohet me mbështetjen e BERZH-it. Projekti i nisur në shkurt të vitit 2022 do të zgjasë deri në shkurt të vitit 2024 nën kontrollin e Këshillit të Inspektimit. Jemi duke punuar në analizën dhe përmirësimin e sistemit ekzistues të informacionit, i cili është zhvilluar për tre pilot inspektorate, pra përmirësimin e zgjidhjeve të sistemit për të përmirësuar funksionalitetin e sistemit. Gjatë muajit dhjetor pritet të nisë zhvillimi i moduleve për tri shërbimet e para inspektuese, përkatësisht: Agjencinë e Ushqimit dhe Veterinarisë, Inspektoratin Shtetëror të Bujqësi dhe Inspektoratin e Përdorimit të Gjuhëve. Për më tepër, zhvillimi i moduleve për shërbimet e tjera të inspektimit do të vijojë sipas Planit të Veprimit të përgatitur. Projekti pritet të përfundojë në shkurt të vitit 2024, me të cilin E-Inspektor do të ishte plotësisht funksional, gjegjësisht procedura e inspektimit dhe mbikëqyrja do të kryhet nga inspektorët përmes sistemit”, citojnë nga Këshilli i Inspektimit.
Me softuerin dhe lidhjen e tij me platformën e ndërveprueshmërisë, inspektorët do të mund të marrin lehtësisht dhe shpejt të gjitha të dhënat nga institucionet e tjera që u nevojiten për të kryer dhe përfunduar procedurën e inspektimit në mënyrë cilësore dhe në kohë, gjë që do të të ulë presionin ndaj afaristëve në drejtim të sigurimit të të dhënave të nevojshme.
Me digjitalizimin e procedurës së inspektimit inkorporohen risi, veçanërisht në fazën e planifikimit të inspektimeve, pra ku dhe kur do të kryhet inspektimi, por siguron edhe gjenerimin automatik të procesverbaleve dhe vendimeve që dalin nga kjo procedurë.
Këshilli i Inspektimit sqaron se sistemi duhet të mundësojë plotësimin e bazës së të dhënave me informacion për subjektet e mbikëqyrjes të marra nga mbikëqyrjet e kryera më parë, si për shembull nëse dhe cilat detyrime ligjore kanë përmbushur apo jo, nëse kanë vepruar sipas udhëzimeve që i janë dhënë nga inspektori, nëse është përsëritur gabimi etj. Nga këto të dhëna do të varet klasifikimi i tyre në sistem, pra gradimi i subjekteve të mbikëqyrjes në subjekte me rrezik të lartë, të mesëm ose të ulët. Nga kjo, thekson Këshilli, rrjedhin përfitimet për subjektet e mbikëqyrjes, pasi në varësi të shkallës së rrezikshmërisë së subjektit, do të varet edhe periudha kohore që do të kryhet inspektimi, pra një herë në vit, një herë në dy vjet ose një herë në tre vjet.
Gjithashtu do të krijohen kushte për të kryer disa inspektime, nga shërbime të ndryshme inspektimi, në një subject, në të njëjtën kohë. Kjo do të shkurtonte kontrollet dhe mbikëqyrjen e shpeshtë të subjekteve, pra mbikëqyrja inspektuese do të jetë efikase dhe efektive. Në bazë të të dhënave të futura në sistem që i referohen punës së subjektit të mbikëqyrjes, pra në varësi të shkallës së rrezikut, sistemi do të kryejë planifikim automatik të mbikëqyrjeve, pra do të gjenerojë plane pune vjetore dhe mujore të shërbimeve të inspektimit.
Me E-Inspektor bëhen ndryshime edhe në shpërndarjen e mbikëqyrjeve, pra shpërndarja e mbikëqyrjeve/lëndëve tek inspektorët gjithashtu do të jetë e automatizuar dhe do të kryhet sipas kritereve të caktuara si shtrirja, kompleksiteti dhe vështirësia e mbikëqyrjes dhe nivelin dhe përvojën e inspektorëve.
Edhe softuer, por edhe forcimi i pavarësisë, profesionalizmit dhe transparencës
Sasho Dukoski, kryetar i Odës Ekonomike të Lidhjes së Odave Ekonomike, pajtohet se softueri mund të ndihmojë shumë në ndarjen e rastësishme, në renditjen dhe klasifikimin e saktë të disa parametrave të inspektimit, por, siç thotë ai, nuk beson se Vetëm ky sistem është i mjaftueshëm për pavarësi të plotë, transparencë dhe paanshmëri të shërbimeve të inspektimit.
Sipas Dukovskit, vendosja e sistemit elektronik të inspektimit, i ashtuquajturi E-inspektor si një nga hallkat e luftës kundër korrupsionit duhet të ishte zbatuar shumë kohë më parë. Pritet të jetë një mekanizëm efektiv kontrolli përmes të cilit, siç thotë ai, do të reduktohet çdo ndikim subjektiv i inspektorëve në kryerjen e kontrolleve të tyre dhe kjo është vetëm një betejë kundër korrupsionit. Me këtë sistem bëhet e ditur se do të mbulohen të 28 shërbimet e inspektimit dhe deri më tani kjo po zhvillohet në faza, për momentin është zbatuar vetëm në tre.
“Ky sistem si metodologji eliminon faktorin njerëzor në kontrollet inspektuese, gjë që është disi e mirë dhe e nevojshme, sepse këtu izolohet çdo qëllim korruptiv. Zbatohet vetëm në operacionet administrative, pra zbatimi digjital i mbikëqyrjeve dhe kontrolleve, shpërndarja softuerike e mbikëqyrjeve dhe kontrolleve, gjenerimi i procesverbaleve, nxjerrja e vendimeve, e gjithë kjo është elektronike, që përjashton plotësisht faktorin njerëzor. Por nuk besoj se vetëm ky sistem është i mjaftueshëm për pavarësi të plotë, transparencë dhe paanshmëri të shërbimeve të inspektimit. Vërtet, softueri mund të ndihmojë shumë në shpërndarjen e rastësishme, renditjen e saktë dhe klasifikimin e disa parametrave të inspektimit. Por nëse duam një reformim të plotë dhe efektiv të sistemit të inspektimit, është e nevojshme të futen ndryshime të tjera me prioritet ngritjen e profesionalizmit, kompetencës dhe përgatitjes profesionale të stafit të inspektimit. Kjo është ajo që na duhet domosdoshmërish dhe nga e cila varet funksionimi i gjithë tregut”, konsideron Dukovski.
Sipas tij, problemi më i madh dhe hapi që duhet bërë në atë drejtim është që t’i jepet fund luftës kundër ekonomisë së zezë.
“Këtu lindin të gjitha problemet dhe pengesat për ecurinë dhe zhvillimin e këtij sektori dhe ekonomisë në përgjithësi. Edhe pse të gjithë jemi të vetëdijshëm për efektin shkatërrues të ekonomisë gri, megjithatë mungon iniciativa nga shumë faktorë kyç. Ne punojmë me përkushtim dhe intensivisht për të inkurajuar autoritetet kompetente që të zbulojnë dhe shtypin aktivitetet e biznesit të paregjistruara dhe të paligjshme. Si organ dhome po përpiqemi të bashkohemi në luftën kundër ekonomisë gri dhe të arrijmë një gjendje të çlirimit rregullator të biznesit. Dhe në këtë mision më e rëndësishme është intensifikimi i bashkëpunimit me krijuesit e zgjidhjeve ligjore”, thekson Dukovski.
Pandemia e kovidit dhe risitë e tjera në periudhën e kaluar e kanë rritur aktivitetin e shërbimeve inspektuese, gjë që, thotë Dukovski, është e mirë për mbrojtjen e tregtarëve parimorë, por nga ana tjetër, duhet kohë e mjaftueshme për t’u përshtatur me ndryshimet që kanë, me zgjidhjet e reja ligjore.
Ligji për Mbrojtjen e të Drejtave të Konsumatorit ka hyrë së fundmi në fuqi, duke sjellë një sërë ndryshimesh që tregtarët duhet t’i zbatojnë. Edhe pse periudha është shumë e shkurtër, shumë nga kontrollet inspektuese kërkojnë të gjitha këto ndryshime nga tregtarët, të cilat kërkojnë kohë për t’u zbatuar, thekson Dukovski, duke theksuar se tregtarët njëkohësisht po përballen me sfida të mëdha, ndryshime ligjore, krizë ekonomike, ndryshim të zakoneve të tregut, rritje në shitjet onlajn…
Vende të lira pune në inspektoratet për vetëqeverisje lokale, mjedis, ndërtim…
Këshilli inspektues është duke përgatitur informacione për plotësimin e stafit të shërbimeve inspektuese, me një plan për riekipimin e tyre, i cili do t’i dërgohet për mendim Qeverisë deri në fund të vitit.
Sipas të dhënave të fundit për sistematizimin aktual të vendeve të punës në shërbimet inspektuese që disponon Këshilli Inspektues në përputhje me raportet për vitin 2021, në vend janë planifikuar 1463
vende pune për inspektorë, të ndara në dy kategori dhe në tetë nivele, pra pozita. Prej tyre, 944 vende pune ose 64.5 për qind janë plotësuar me inspektorë që posedojnë licencë inspektori dhe mund të kryejnë mbikëqyrje në mënyrë të pavarur, ndërsa 59 vende pune ose katër për qind janë caktuar kandidatë për inspektorë, të cilët gjatë vitit kanë fituar të drejtën për të dhënë provimin e licencës për inspektor.
Me më pak se një të pestën e vendeve të plotësuar të inspektorëve, situata është më kritike në Inspektoratin Shtetëror për Vetëqeverisje Lokale (10.7 për qind), Administratën e Sigurisë së Trafikut Hekurudhor (16.7 për qind), Inspektoratin për Përdorimin e Gjuhëve (18.7 për qind ) dhe në Inspektoratin Shtetëror të Këmbimit Valutor (20 për qind).
Nga ana tjetër, më e mirë është gjendja në Inspektoratin Shtetëror Sanitar dhe Shëndetësor, ku plotësimi i pozicioneve të inspektorëve është 97,8 për qind, Inspektorati Shtetëror Arsimor dhe Inspektorati Shtetëror i Transportit me 82,1 për qind pozicione inspektorësh. Megjithatë, Këshilli thekson se duhet theksuar (mos)plotësimi i vendeve të punës në dy nga inspektoriatet më të mëdha, duke pasur parasysh vëllimin e madh të punës së tyre, veçanërisht në dy vitet e fundit të pandemisë.
Në Inspektoratin Shtetëror të Punës, nga gjithsej 191 pozita inspektoresh janë plotësuar 130 ose 68,1 për qind, ndërsa në Inspektoratin Shtetëror të Tregut janë plotësuar 172 vende pune ose 57,9 për qind. Kritike është situata edhe në Inspektoratin Shtetëror të Mjedisit, ku janë plotësuar vetëm 20 vende pune ose 47.6 për qind dhe në Inspektoratin Shtetëror për Ndërtimtari dhe Urbanizëm, ku përqindja e plotësimit është 38.9 për qind.
“Kjo strukturë e plotësimit të vendeve të punës për inspektorët është rezultat i disa faktorëve, disa prej të cilëve rrjedhin nga legjislacioni në fuqi në vitet para miratimit të Ligjit aktual për Mbikëqyrjen e Inspektoriale në vitin 2019, por edhe për shkak të jotraktivitetit të këtij profesioni, duke marrë parasysh raportin e të drejtave dhe detyrimeve të inspektorëve, në krahasim me pagat e tyre”, sqarojnë për MIA-n nga Këshilli Inspektues.
Edhe pse në vitet e kaluara janë bërë analiza të reja funksionale të shërbimeve të inspektimit, siç shtojnë ata, situata me vendet e lira të punës është ende rezultat i një organizimi jorealist të planifikuar, pra sistemimit të vendeve të punës, por edhe menaxhimit joadekuat të burime njerëzore ose vëmendje e pamjaftueshme e organeve kompetente për kërkesat për punësim të ri, pra për plotësimin e vendeve vakante në shërbimet e inspektimit.
“Këto mangësi janë tejkaluar me sukses me fillimin e zbatimit të Ligjit për Mbikëqyrjen Inspektoriale, i cili mundëson punësimin e inspektorëve në të gjitha nivelet në kategorinë C dhe rritjen e mobilitetit, përkatësisht plotësimin e vendeve të punës për inspektorët përmes shpërndarjes horizontale të nëpunësve administrative, si dhe vendosjen e shtesës së pagës për inspektorët, e cila nga 1 janari i këtij viti është 30 për qind e pagës bazë, sipas Këshillit të Inspektimit.
Nga raporti vjetor i punës së shërbimeve inspektuese në varësi të tyre për vitin 2021 rezulton se janë kryer gjithsej 171.847 inspektime, prej të cilave 52.848 të rregullta, 100.770 të jashtëzakonshme dhe 18.228 kontrolle. Gjatë inspektimeve janë konstatuar mbi 20.979 parregullsi ligjore.
Këshilli inspektues vitin e kaluar ka shqyrtuar gjithsej 384 ankesa, nga të cilat 121 ankesa kanë të bëjnë me punën e inspektorëve, 230 me kërkesë për mbikëqyrje inspektuese dhe 33 janë përcjellë në një organ tjetër shtetëror, janë kërkuar të dhëna shtesë dhe/ose konstatoi se ato ishin të pabazuara ose të paplota. Sipas KI-së, ka pasur një rritje të lehtë prej katër për qind në peticionet në vitin 2021 krahasuar me ato të regjistruara në vitin 2020. Kjo, theksojnë ata, vë në dukje një rritje të besimit që kanë qytetarët tek Këshilli i Inspektimit dhe njohjen e rolit të tij në sistemin e inspektimit në vend, veçanërisht nëse merret parasysh se rritja më e madhe, prej rreth 163 për qind, është në ankesat kundër inspektorëve shtetërorë (121 parashtresa në vitin 2021, kundrejt 46 në vitin 2020).
Në bazë ankesave të parashtruara janë dorëzuar katër iniciativa për përcaktimin e procedurës disiplinore për kundërvajtje disiplinore (tri iniciativa në ISHT dhe një në ISHSH). Nga reagimet, për të katër iniciativat, shërbimet inspektuese kanë konstatuar se ato janë të vjetëruara, në përputhje me nenin 78 të Ligjit për Zyrtarët administrativë.
Reformat në shërbimet inspektuese kanë filluar me zbatimin e Ligjit për Mbikëqyrjen Inspektore, të miratuar në maj të vitit 2019. Ai prezantoi një koncept të ri të mbikëqyrjes inspektuese përmes planifikimit të bazuar në vlerësimin e rrezikut dhe performancën uniforme të mbikëqyrjes inspektuese. Synimi kryesor i reformës është përmirësimi i efikasitetit dhe koordinimit të inspektorateve dhe organeve të tjera inspektuese nën autoritetin e Këshillit të Inspektimit, në drejtim të uljes së ngarkesës dhe shpenzimeve për subjektet e biznesit. Përveç sistemit informativ të krijuar për zbatimin e mbikëqyrjes inspektuese E-Inspektor, i cili është në fazën e zhvillimit për 13 inspektorate, 187 lista kontrolli, 28 metodologji të vlerësimit të rrezikut për të gjitha shërbimet e inspektimit, pyetjet e reja të provimit dhe pyetjet ekzistuese për pjesën e përgjithshme të provimit të licencës së inspektorëve. Gjithashtu, është zhvilluar platforma e-mësim dhe e-testim (LMS) për trajnime dhe provime për licencimin e inspektorëve (www.islms.mk), programe mësimore për trajnim në gjuhën maqedonase dhe shqipe për trajnim, manual për organizim dhe menaxhim, është përgatitur me Qendrën e Trajnimit në kuadër të Këshillit Inspektues.
