Shkup, 22 tetor – Maqedonia e Veriut është e përgatitur mesatarisht në fushën e politikës energjetike. Është arritur përparim i kufizuar, veçanërisht me miratimin e Planit Kombëtar të Energjisë dhe Klimës dhe investimeve në termocentralet diellore, por duhet të përshpejtojë kalimin e tij drejt burimeve të rinovueshme dhe të reduktojë ndjeshëm varësinë e tij nga gazi, thuhet në Raportin e Komisionit Evropian (KE) për përparimin e vendit.
Në vitin e ardhshëm rekomandohet që të kryhet ndarja (certifikimi) i sistemit të transmetimit të gazit dhe të rritet numri i punonjësve dhe kapacitetet teknike/inxhinierike në sektorin e energjisë në Ministrinë e Ekonomisë dhe në Agjencinë e Energjetikës.
“Nevojat për diversifikim energjetik po bëhen urgjente, ndërkohë që masat për përmirësimin e efiçencës energjetike kanë mbetur prapa. Ekonomia karakterizohet nga intensiteti i lartë i energjisë me efikasitet të ulët në prodhimin dhe konsumin e energjisë. Prodhimi i energjisë elektrike është shumë i varur nga qymyri, dhe me pakësimin e rezervave vendase të qymyrit, nga importi. Qeveria planifikon të rrisë pjesën e burimeve të rinovueshme të energjisë në 35-45 për qind të konsumit të energjisë deri në vitin 2040, sipas Raportit të KE-së.
Për sasinë totale të shpërndarë në vitin 2021, tregohet se ajo ka arritur në rreth 426 milionë metër kub ose me 26,13 për qind më shumë në krahasim me vitin 2020.
“Gazi përbën rreth 11 për qind të prodhimit të energjisë elektrike dhe 100 për qind e gazit të vendit importohet nga Rusia përmes një lidhjeje. Lidhja me tubacionet rajonale të gazit po përparon ngadalë. Punimet e interkonjeksionit të gazit me Greqinë nuk kanë filluar ende. Ky projekt do të mbështesë diversifikimin e burimeve të gazit natyror dhe do të lehtësojë aksesin në tubacionet transitore”, citohet në Raportin e KE-së.
Përmirësimi i mëtejshëm i efiçencës së energjisë, përfshirë ndërtesat e banimit dhe ato publike, theksohet si i rëndësishëm për të reduktuar varësinë e ekonomisë nga importet e energjisë dhe për të mundësuar reduktimin e subvencioneve fiskale të energjisë.
“Megjithatë, pjesërisht për shkak të kapaciteteve të kufizuara teknike, Qeveria nuk ka përparuar me miratimin e akteve të nevojshme nënligjore për zbatimin e Ligjit për Efiçiencë të Energjisë të vitit 2020. Gjithashtu, mbetet për t’u miratuar kuadri ligjor dhe rregullator për krijimin e Fondit për Efiçiencë të Energjisë. Qeveria po ofron një sërë iniciativash financiare për të mbështetur sektorin privat në përpjekjet e tij të gjelbërimit, duke përfshirë Planin e Përshpejtuar të Rritjes (2022-2026) të miratuar së fundmi, i cili parashikon dy fonde për financimin e projekteve të ekonomisë ekologjike”, citohet në Raportin e KE-së.
Rekomandohet që vendi të miratojë dhe zbatojë legjislacionin për zbatimin e efiçiencës apo efikasitetit të energjisë, të përfitojë nga garancitë për origjinën e Komunitetit të Energjisë dhe të nënshkruajë një marrëveshje të drejtpërdrejtë me ofruesin e shërbimit për përdorimin e regjistrit elektronik kombëtar për lëshimin, anulimin dhe tregtimin e garancive për origjinën, në përputhje me standardet e BE-së.
“Sa i përket sigurisë së furnizimit, është e nevojshme të vlerësohet sasia e qymyrit që nevojitet për të siguruar funksionimin e mirë të termocentralit të Manastirit, duke përfshirë investimet në burime të reja. Kompania shtetërore e prodhimit të energjisë elektrike ESM duhet të përmirësojë funksionimin dhe mirëmbajtjen e objekteve të prodhimit të energjisë elektrike”, citohet në Raportin e KE-së.
Theksohet se tashmë është hartuar Ligji për Rezervat e Detyrueshme të Naftës dhe është themeluar Agjencia për Rezervat e Detyrueshme të Naftës, si dhe planifikohet lirimi i rezervave në rast emergjence.
“Rezervat e naftës korrespondojnë me 54 ditë konsum mesatar ditor. Ndërtimi i një interkonjeksioni të ri 400 kilovolt me Shqipërinë është duke u zhvilluar. Kapacitetet e ndërlidhjes në kufirin me Greqinë dhe Kosovën ndahen në mënyrë bilaterale përmes zyrës qendrore të ankandeve në Evropën Juglindore dhe të tjera. Zbatimi i udhërrëfyesit të bashkimit me Bullgarinë pret krijimin e një tregu të ditës përpara në vend”, thekson Raporti i KE-së.
Theksohet se operatorët e sistemeve të transmisionit të Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë kanë nënshkruar marrëveshje bashkëpunimi për lidhje me interkoneksionet e gazit në shtator të vitit 2021.
“Ka pasur vonesa në krijimin dhe certifikimin e operatorëve të pavarur të transmetimit të gazit, si parakusht për ndërlidhjen me Greqinë dhe diversifikimin e burimeve të energjisë. Vendi miratoi një program pesë-vjeçar për zbatimin e Strategjisë së Zhvillimit të Energjisë dhe një Plan Kombëtar të integruar të Energjisë dhe Klimës në maj të vitit 2022. Duke pasur parasysh krizën energjetike, bëhet edhe më e rëndësishme që Qeveria të rrisë kapacitetet e saj administrative në trajtimin e politikave energjetike, planifikimit strategjik dhe zbatimit të aktiviteteve në institucionet përkatëse”, citohet në raport, duke shtuar se legjislacioni kombëtar kornizë për tregun e energjisë së brendshme është në përputhje me paketën e tretë energjetike të BE-së për gazin dhe energjinë elektrike.
Tregjet e energjisë elektrike dhe gazit, siç theksohet, janë të hapura për konkurrencë.
“Ka progres në miratimin e legjislacionit të duhur zbatues. Operatorët e rrjetit të transmetimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike janë të ndara në përputhje me legjislacionin e BE-së. Ashtu si vitin e kaluar, operatori i sistemit të transmetimit të gazit ende nuk është ndarë nga paketa e tretë e energjisë. Gjithashtu, rregullorja për Integritetin dhe Transparencën e Tregut të Energjisë me Shumicë (REMIT) nuk është arritur ende. Aksesi i palëve të treta në infrastrukturën e gazit natyror është në përputhje me legjislacionin e BE-së, por transparenca duhet të përmirësohet. Përparon puna për ndërtimin e gazsjellësit Negotinë-Manastir dhe Shkup-Tetovë-Gostivar”, citohet në Raportin e KE-së.
Çmimet e benzinës, shtoi ai, me shumicë janë plotësisht të çrregulluara, por tregu mbetet jolikuid, pa një pikë tregtimi virtual.
“Komisioni Rregullator i Energjisë (KRE) është funksional dhe ka vazhduar të demonstrojë pavarësi rregullatore. Komisioni për Mbrojtjen e Konkurrencës nuk ka kryer hetim në sektorin e energjisë, theksohet në raport dhe theksohet se në fushën e hidrokarbureve, ligji për burimet minerale mbetet për t’u përafruar me direktivën e licencimit të hidrokarbureve.
Plani Kombëtar i Veprimit për Energjinë e Rinovueshme të rishikuar thuhet se është në përputhje me objektivin detyrues të rishikuar prej 23 për qind të energjisë që vjen nga burimet e rinovueshme të energjisë deri në vitin 2020 dhe 24 për qind deri në vitin 2025.
“Në vitin 2020, vendi arriti vetëm 19.3 për qind pjesëmarrje. Ligji për Energjinë është në përputhje të moderuar me Direktivën për Energjinë e Rinovueshme. Investimet në hidrocentrale duhet të jenë në përputhje me legjislacionin përkatës mjedisor. Optimizimi i shërbimeve balancuese dhe investimeve në transmetimin e energjisë dhe ruajtjen e energjisë duhet të promovohet për të përmirësuar integrimin e burimeve të rinovueshme të energjisë në rrjet. Kufiri i kapacitetit sipas llojit të teknologjisë së energjisë së rinovueshme duhet të hiqet për të mundësuar përmbushjen e objektivave të energjisë së rinovueshme deri në vitin 2025”, thekson raporti i KE-së.
Deri më tani, thuhet se nuk ka një sistem elektronik për lëshimin, transferimin dhe anulimin e garancive të origjinës.
“Kërkohet pajtueshmëria me legjislacionin e BE-së për qëndrueshmërinë e biokarburanteve. Konsumatorët e energjisë elektrike janë pajisur me rregulloren për burimet e rinovueshme të energjisë, por zbatimi i saj mungon për shkak të disa pengesave administrative. Kalimi në energji të pastër kërkon koordinim, duke përfshirë një mekanizëm qeverisjeje, një plan veprimi dhe një mekanizëm monitorues për një proces “tranzicioni të drejtë”. Ky proces duhet të përfshijë zbutjen e ndikimeve negative sociale dhe ekonomike të mbylljes së planifikuar të termocentraleve me qymyr në rajonet përkatëse”, thekson Raporti i KE-së.
Plani i katërt i veprimit për efikasitetin e energjisë, shtohet në Raport, u miratua në shtator të vitit 2021.
“Ligji për efiçencën e energjisë është në përputhje me direktivat për efiçencën e energjisë dhe karakteristikat energjetike të ndërtesave. Megjithatë, nuk ka ndryshime në lidhje me zbatimin e pamjaftueshëm të legjislacionit aktual. Sfidë mbetet edhe miratimi i legjislacionit për zbatim, për shkak të kapaciteteve të kufizuara njerëzore dhe teknike në Sektorin e Energjisë në Ministrinë e Ekonomisë dhe në Agjencinë e Energjisë. Stimujt financiarë për efikasitetin e energjisë duhet të përmirësohen, duke përfshirë krijimin e një fondi për efiçencën e energjisë. Komunat inkurajohen të ndërmarrin hapa për të përmbushur plotësisht detyrimet e tyre për të zhvilluar dhe zbatuar programe për efiçiencën e energjisë”, rekomandon Raporti i KE-së.
Për sa i përket energjisë bërthamore, sigurisë bërthamore dhe mbrojtjes nga rrezatimi, theksohet se vendi ka ratifikuar konventat ndërkombëtare përkatëse dhe është anëtar i barabartë i sistemit për shkëmbimin emergjent të informacionit radiologjik në Komunitetit Evropian (ECURIE).
“Qeveria miratoi një politikë kombëtare për menaxhimin e mbetjeve radioaktive. Megjithatë, ende nuk ka ruajtje afatgjatë dhe të sigurt të mbetjeve radioaktive në vend”, citohet në Raportin e KE-së.
Politika energjetike e BE-së mbulon furnizimin me energji, infrastrukturën, tregun e brendshëm të energjisë, konsumatorët, burimet e rinovueshme të energjisë, efikasitetin e energjisë, energjinë bërthamore dhe sigurinë bërthamore dhe mbrojtjen nga rrezatimi.
