Shkruan: Ardit Shaqiri
Migrimi ndërkombëtar dhe dërgesat e diasporës, të njohura si remitanca, përbëjnë një nga shtyllat kryesore të ekonomisë së Maqedonisë së Veriut, me ndikim të thellë në strukturën demografike, tregun e punës dhe qëndrueshmërinë makroekonomike. Për dekada, ky fenomen ka formësuar dinamikat socio-ekonomike të vendit, por rënia e remitancave në vitin 2024 dhe trendi i vazhdueshëm i emigrimit shtrojnë pyetjen: A po humb Maqedonia e Veriut jo vetëm njerëzit, por edhe lidhjet ekonomike me diasporën e saj? Sipas të dhënave të Bankës Popullore të Maqedonisë së Veriut, në vitin 2024 emigrantët dërguan 2.27 miliardë euro në formën e remitancave, një rënie prej 100 milionë eurosh krahasuar me vitin 2023. Megjithatë, në perspektivë afatgjatë, vlera e këtyre dërgesave ka shënuar rritje të konsiderueshme: nga 478 milionë euro në 2004, në 1.8 miliardë euro në 2014, dhe deri në 2.27 miliardë euro në 2024. Këto fonde përbëjnë rreth 14% të Produktit të Brendshëm Vendor, i cili në 2023 u vlerësua në 12.4 miliardë euro nga Banka Botërore, duke e renditur Maqedoninë e Veriut ndër vendet me varësi të lartë nga remitancat në Ballkanin Perëndimor, edhe pse më të ulët se Kosova, ku ato përbëjnë 17.3% të PBV-së.Remitancat luajnë një rol vendimtar në stabilizimin e bilancit të pagesave dhe nxitjen e konsumit privat.
Sipas një studimi të Institutit për Politika Ekonomike të vitit 2023, rreth 60% e familjeve në zonat rurale mbështeten drejtpërdrejt ose tërthorazi te këto fonde për nevojat bazë, si ushqimi, strehimi dhe shpenzimet mjekësore, çka ka ndihmuar në uljen e varfërisë nga 22.2% në 2018 në 20.7% në 2023, sipas Entit Shtetëror të Statistikave.
Përtej mbështetjes familjare, remitancat nxisin aktivitetin ekonomik në sektorë si ndërtimi, ku financojnë 25% të investimeve në banesa, arsimi dhe shërbimet, duke rritur qarkullimin monetar dhe kërkesën agregate. Karakteristikë e këtyre fondeve është se një pjesë e madhe, rreth 1.688 miliardë euro në 2024, vjen në formë parash të gatshme përmes këmbimoreve, të cilat regjistrohen si blerje neto e devizave.
Gjatë pandemisë së viteve 2020–2021, kufizimet e lëvizjes bënë që transfertat të kryheshin kryesisht përmes bankave dhe kanaleve të shpejta të transferimit, por pas pandemisë, paraja e gatshme u rikthye si formë dominuese.Megjithatë, migrimi masiv, veçanërisht i të rinjve dhe profesionistëve të kualifikuar, reflekton mungesën e mundësive për punësim cilësor, paga konkurruese dhe kushte të favorshme jetese.
Sipas regjistrimit të vitit 2021, popullsia e Maqedonisë së Veriut është zvogëluar në 1.8 milionë banorë, një rënie prej 10% krahasuar me 2002. Vlerësimet e Organizatës Ndërkombëtare për Migracionin tregojnë se rreth 600,000 qytetarë jetojnë jashtë vendit, me 150,000 të larguar vetëm në 4-5 vitet e fundit, ku të rinjtë e moshës 20–34 vjeç përbëjnë 40% të emigrantëve dhe mbi 50% e tyre kanë arsim të lartë.
Ky emigrim lehtëson presionin mbi tregun e punës, ku papunësia në 2024 është 12.9%, por privon vendin nga kapitali njerëzor. Për shembull, sektori i teknologjisë së informacionit raporton 2,000 vende pune të paplotësuara në 2024, sipas Shoqatës së TIK-ut të Maqedonisë, si pasojë e ikjes së profesionistëve.
Rënia e remitancave në 2024 mund të shpjegohet me largimin e përhershëm të familjeve, rritjen e shpenzimeve të jetesës në vendet pritëse, ku 40% e diasporës jeton në Gjermani dhe Zvicër, apo ndryshimin e lidhjeve emocionale dhe ekonomike me vendin e origjinës, veçanërisht te brezi i dytë i emigrantëve.Edhe pse remitancat përbëjnë një “oksigjen financiar” për ekonominë, ato nuk zëvendësojnë kapacitetet prodhuese vendore. Sipas Bankës Popullore, ato përbëjnë mbi një të katërtën e të ardhurave të disponueshme të popullsisë, duke u renditur si burimi i dytë më i rëndësishëm pas pagave.
Megjithatë, rreth 80% e këtyre fondeve shpenzohen për konsum të menjëhershëm, si ushqimi, strehimi dhe shëndetësia, dhe vetëm 10% investohen në aktivitete prodhuese, si sipërmarrjet e vogla apo bujqësia, sipas një raporti të UNDP-së të vitit 2022. Varësia e lartë nga remitancat, të cilat përbëjnë 70% të investimeve të huaja direkte në 2023 (2.5 miliardë euro), rrezikon krijimin e një ekonomie pasive.
Krahasuar me rajonin, ndikimi i remitancave në PBV-në zyrtare të Maqedonisë është 3% përmes kanaleve zyrtare, por duke përfshirë paratë e gatshme, arrin në 14%. Nëse trendi i rënies së remitancave vazhdon, kjo mund të pengojë rritjen ekonomike, e cila në 2024 u vlerësua në 2.1% nga Banka Botërore, ndërsa globalisht pritet një rritje e remitancave me 2.8% në 2025, duke arritur 690 miliardë dollarë.
Për të shndërruar migrimin dhe remitancat në një burim zhvillimi të qëndrueshëm, Maqedonia e Veriut ka nevojë për një qasje strategjike. Kanalizimi i remitancave në sektorë produktivë, si bujqësia, e cila kontribuon vetëm 5% të PBV-së, prodhimi dhe turizmi, përmes fondeve të dedikuara dhe kredive me interes të ulët, mund të rrisë ndikimin e tyre zhvillimor.
Nxitja e investimeve të diasporës përmes lehtësirave fiskale, si ulja e tatimit mbi fitimin për startupe, dhe platformave digjitale për lidhjen e diasporës me mundësitë vendore është një hap tjetër i rëndësishëm. Forcimi i lidhjeve institucionale përmes krijimit të një zyre të posaçme për diasporën mund të koordinojë iniciativa për investime dhe transferim njohurish.
Po ashtu, përmirësimi i kushteve të jetesës dhe punës, përfshirë rritjen e pagës mesatare, aktualisht 580 euro në muaj në 2024, dhe investimet në arsimin profesional, mund të frenojë emigrimin e trurit. Migrimi dhe remitancat janë një fenomen kompleks me efekte të dyanshme. Ato kanë qenë një mbështetje jetike për stabilitetin ekonomik, por rënia e dërgesave dhe emigrimi i vazhdueshëm sinjalizojnë nevojën për ndryshime strukturore.
Sfida kryesore mbetet transformimi i këtij “oksigjeni ekonomik” në një motor zhvillimi, duke nxitur prodhimin, inovacionin dhe investimet e brendshme, për të mbajtur talentet në vend dhe për të shfrytëzuar potencialin e diasporës për rritje të qëndrueshme.
https://www.facebook.com/story.php?story_fbid=10230889296711923&id=1112524294&rdid=hb0l36cFl9BswohB#