Në një intervistë për Gazetamax.mk me kryetarin e Komisionit rregullator për energjetikë z. Marko Bislimovski flasim për gjendjen aktuale të furnizimit me rrymë elektrike në vend, defektet, problematikat, tarifat e lira ditore për amvisëritë dhe subjektet juridike, rritjen e mundëshme të çmimit të energjisë ekektrike dhe gjithçka që lidhet me rrymën në vend, ai ju jep përgjigje:
Cili është progresi i procedurës në lidhje me rritjen e kohëzgjatjes së tarifës së lirë ditore të energjisë elektrike për amvisëritë nga dy orë që është aktualisht në tre orë në ditë?
Analizat që po kryejmë në KRE tregojnë se ka hapësirë për zgjerimin e tarifës ditore me kosto të ulët nga periudha aktuale prej orës 13:00 deri në orën 15:00 në intervalin 12 deri në 3 pasdite, ose 1 deri në 4 pasdite, varësisht nëse dita është më e gjatë apo më e shkurtër për shkak të rritjes së prodhimit të energjisë elektrike nga termocentralet fotovoltaike. Por ajo që është problem është çmimi i energjisë elektrike nga ora 22:00 deri në mesnatë – që është pjesë e intervalit të natës të tarifës së lirë, të cilën për shkak të zakoneve të konsumatorëve e kemi ruajtur deri më tani, dhe e kemi vënë në “stand by” zgjerimin e paralajmëruar të tarifës së lirë ditore.
Ata që shpenzojnë më shumë do të paguajnë më shumë, por a janë të drejta kufijtë e tarifave në bllok?
Limitet e tarifave bllok dimensionohen sipas zakoneve të konsumatorëve, pas analizave të detajuara të kryera më parë nga profesorë të Fakultetit të Inxhinierisë Elektrike. Sipas mendimit tim, është thelbësore që kjo çështje të adresohet duke u përqendruar në atë që po bëjmë për të forcuar efikasitetin e energjisë dhe si t’i mbrojmë kategoritë vulnerabël. Tarifat bllok janë një mekanizëm për përdorimin racional të energjisë elektrike dhe synojnë posaçërisht më të prekshmit – të cilët marrin një çmim që është nën çmimin e tregut. Sigurisht, ato mund të mos ekzistojnë, kështu që çmimi është mesatarisht i njëjtë për të gjithë – si për ato 17 familje që konsumojnë 10% të energjisë elektrike të prodhuar në nivel shteti, ashtu edhe për të gjithë të tjerët. Megjithatë, energjia nuk është një rrugë me një kah dhe kërkon një qasje krijuese me masa të koordinuara për të arritur qëllimin përfundimtar – fatura më të ulëta, rritje të prodhimit. Ekziston një sërë masash nga ministritë përkatëse për të ndihmuar me faturat e energjisë elektrike, ku të cenueshmit marrin nga 1,000 denarë secili, dhe disa prej tyre janë gjithashtu programe që synojnë rritjen e efikasitetit të energjisë, siç është ndërrimi i dritareve, zëvendësimi i njësive të vjetra të ngrohjes me kondicionerë inverter dhe të ngjashme. Në këtë drejtim, duhet të zbatohet iniciativa jonë, ku të gjitha ndërtesat e reja pranë një rrjeti ngrohjeje duhet të lidhen me ngrohjen qendrore.
Në ç’masë ndikon kjo rritje e konsumit të energjisë elektrike në vendin tonë në rritjen e importit të energjisë elektrike, apo efekti i fotovoltaikëve është ende duke u shfaqur?
Efekti i fotovoltaikëve ndihet më shumë nga ekonomia, e cila hyri në një cikël agresiv investimesh pasi mori faturat e para të energjisë elektrike nga furnizuesit gjatë një kohe krize – në atë kohë çmimi ishte jashtëzakonisht i lartë në bursat botërore. Tani, nëpërmjet instalimit të një FEC, ata prodhojnë energjinë e tyre elektrike dhe e konsumojnë vetë. Me instalimin e sistemeve të baterive, do të mundësohet një mundësi shtesë, që është përdorimi i energjisë elektrike të akumuluar nga Dielli gjatë ditës gjatë natës. E gjithë kjo do të thotë kosto më të ulëta, produkte më konkurruese dhe hapësirë për paga më të larta për punëtorët. Përveç faktit që importet e energjisë elektrike janë ulur ndjeshëm, gjë që ngushton daljen e valutës së huaj. Investimet në fotovoltaikë kanë një efekt shumëdimensional: përveç tablosë energjetike, do të thoja se efekti që ato kanë nga një perspektivë makroekonomike nuk është më pak i rëndësishëm. Përndryshe, unë jam mbështetës i idesë së importimit të energjisë elektrike sa herë që çmimi është nën çmimin e prodhimit të ESM-së. Krizat që kemi lënë pas na kanë treguar se duhet t’i menaxhojmë me mençuri burimet mbi të cilat bazohet sovraniteti energjetik i shtetit.
Sa do të jetë rritja reale e çmimit të energjisë elektrike?
Është shumë herët për të thënë nëse do të ketë rritje apo ulje. Ne punojmë bazuar në numra dhe analiza. Është gjithashtu thelbësore të shihet çmimi që ESM do t’i ofrojë furnizuesit universal, i cili është i destinuar për familjet.
Në vend të prodhimit vendas, ne blejmë energji elektrike të shtrenjtë. Kush është fajtor që po bëhemi një vend i varur nga energjia?
ESM duhet të punojë për rritjen e prodhimit, por nuk mund të mbështetemi në një kapacitet 40-vjeçar dhe të presim që ai të funksionojë siç bëri në dhjetë vitet e para. Kjo është e pamundur. Shteti duhet të fillojë menjëherë një cikël agresiv investimesh në kapacitetet energjetike, qoftë në mënyrë të pavarur apo nëpërmjet një partneriteti publik-privat – pyetja është se cila qasje do të zgjidhet. Por nuk duhet ta lejojmë veten të humbasim në bindjen e aksesit, në kurriz të viteve të humbura të investimit dhe mungesës së kapacitetit të ri të instaluar. Impiantet e bashkëgjenerimit janë të nevojshme për të plotësuar përzierjen e investimeve. Do ta përsëris edhe një herë se jam mbështetës i idesë së importimit të energjisë elektrike sa herë që çmimi është nën çmimin e prodhimit të ESM-së. Krizat që kemi lënë pas na kanë treguar se duhet t’i menaxhojmë me mençuri burimet mbi të cilat bazohet sovraniteti energjetik i shtetit.
A do të “çojë” rritja e kohëzgjatjes së tarifës së lirë në ndryshime në blloqet e konsumit të energjisë elektrike dhe në çmimet e blloqeve?
Të gjitha skenarët janë të hapur dhe mund të jeni të sigurt se do të dalë vetëm ajo që është më e mira për qytetarët. Prandaj, po e pezullojmë vendimin për të zgjeruar tarifën me kosto të ulët gjatë ditës, sepse diapazoni do të duhet të reduktohet gjatë orëve të natës. Ne duam të mbrojmë qytetarët, por jo me koston e dëmtimit të ESM-së. Ne duhet ta mbajmë ESM-në në kapacitet të plotë – sepse është çështje sovraniteti energjetik.
Nga vijnë atëherë vërejtjet se dhjetëra mijëra subjekte juridike, pra ndërmarrjet mikro dhe të vogla, paguajnë një çmim më të lartë për energjinë elektrike?
Ndërmarrjet mikro dhe të vogla duhet të hyjnë menjëherë në tregun e lirë – çmimi atje është më i lirë. Tani po riaktivizojmë platformën switch.mk, ku mund të shihni më shumë oferta nga furnizues të ndryshëm. Unë besoj se të mbetesh një furnizues universal është thjesht një zonë rehatie, por është e palogjikshme – të blesh një produkt nga një treg ku çmimi është më i lartë, kur ka dyqane më të vogla lokale që e ofrojnë produktin me një çmim më të ulët.
A ishte kufizimi i sistemeve të transmetimit shkaku i ndërprerjes së sistemit të energjisë? A janë këto probleme teknike apo lidhen me sigurinë kibernetike?
Jo, por është sigurisht thelbësore të investohet në rritjen e kapaciteteve të transmetimit. Dhe për të forcuar sigurinë kibernetike – në fund të fundit, infrastruktura energjetike përkufizohet si infrastrukturë kritike.
Sa kanë përparuar investimet në energji?
Nuk ka ritëm supersonik në realizimin e investimeve në energji. Ka një karakteristikë unike rreth tyre – dhe ajo është strategjike. Investimet në energji nuk mund të jenë kurrë të mjaftueshme, sipas mendimit tim ato duhet të jenë prioritet në çdo buxhet shtetëror. Siç thashë edhe më parë, duhet të hyjmë në një cikël agresiv investimesh në impiantet e bashkëgjenerimit dhe në zbatimin e HEV Cebren.
Kompanitë kryesore në sektorin e energjisë paraqesin kërkesat e tyre për çmimet e energjisë elektrike gjatë kësaj periudhe të vitit. Cilat janë kërkesat e tyre dhe a janë ato realiste sipas KRE-së?
Asnjë kompani energjetike nuk ka paraqitur ende kërkesë. Le të shohim nëse do të ketë kërkesë fare apo nëse çmimi do të mbetet i njëjtë.
Po paguajmë një çmim të madh për humbjet në rrjetin e shpërndarjes së EVN-së, veçanërisht pasi çmimet e energjisë elektrike u rritën ndjeshëm në tregun e lirë. A ka ndonjë përmirësim krahasuar me vitet e kaluara dhe a prisni që kostot të ulen përfundimisht?
Humbjet janë teknike dhe nuk paguhen nga konsumatorët. EVN Distribution ka një borxh sipas një plani të planifikuar për uljen e tij. Sinqerisht, jam më i shqetësuar për humbjet e ujit, të cilat arrijnë në mbi 60% nga burimi në gotë – ky problem është serioz dhe do të na çojë drejt pirjes së ujit në shishe. Por ne do ta diskutojmë këtë temë në një moment tjetër.
A do të kërkohet që marzhi i fitimit i furnizuesit universal të jetë edhe më i ulët dhe me sa?
Kjo është një temë me interes në tenderin për një furnizues universal të shpallur nga Qeveria dhe kriteri është se kush do të ofrojë një diferencë më të ulët – një çështje e sigurimit të konkurrueshmërisë.
