Intervistë me Festim Halilin, Drejtor i Fondit për Inovacion dhe Zhvillim Teknologjik. Një njeri që vjen nga komuniteti akademik, me një ndjenjë të madhe për rëndësinë e kërkimit dhe inovacionit në zhvillimin ekonomik të vendit. Sfidë shtesë për të është motivimi i të rinjve për të hyrë në ujërat sipërmarrëse dhe inovative, si bileta më e sigurt për të mos u larguar nga vendi.
Cili është qëllimi dhe vizioni juaj personal për Fondin për Inovacion dhe Zhvillim Teknologjik?
Me modesti do të them se Fondi është një institucion lider në vendin tonë për mbështetjen e sipërmarrjeve të vogla, mikro dhe të mesme dhe ne do të vazhdojmë ta justifikojmë këtë epitet duke rritur mundësitë për kompanitë. Jemi të vetëdijshëm se në këtë periudhë të krizës ekonomike globale do të përballemi me shumë sfida, por besoj se me ekipin tim do t’i kalojmë me sukses. Fokusi ynë është përgatitja e Strategjisë së Parë për Inteligjencën Artificiale në vendin ku po punohet, si dhe përgatitja e Ligjit për Veprimtarinë Inovative. Nëpërmjet instrumenteve mbështetëse do të bëjmë çmos që të mbulojmë kompanitë që kanë projekte cilësore, pra kontribuojnë për shoqërinë dhe shtetin. Këtë vit janë planifikuar thirrjet publike për zhvillim teknologjik, Startup 4, Komercializim i inovacioneve, investime në akseleratorë etj. Megjithatë, synimi ynë është të forcojmë marrëdhëniet dhe partneritetet, veçanërisht me Bankën Botërore, UNDP-në dhe Ambasadën e Republikës së Zvicrës në Maqedoninë e Veriut. Tashmë kemi pasur takime me të gjithë dhe kemi bërë plane për bashkëpunimin e përbashkët në të ardhmen.
A do të thotë kjo se të gjitha instrumentet aktuale të Fondit mbeten apo ndoshta do të ketë ndonjë ndryshim?
Ne përpiqemi dhe ndjekim atë që është aktuale në vend dhe çfarë kërkohet. Jemi duke hulumtuar tregun dhe sipas atyre analizave do të kemi sfida tematike. Për shembull, në fushën e inteligjencës artificiale, ne kemi mbështetur shtatë kompani deri më tani, dhe njëra prej tyre – Codwell aktualisht është duke punuar në krijimin e asistentit të parë dixhital të AI (inteligjencës artificiale) për ndihmën shtetërore në rajon. Ai do të përdoret për nevojat e programeve të ndihmës shtetërore dhe do të zbatohet në FITR, Agjencinë për Investimet e Huaja dhe Nxitjen e Eksportit dhe Drejtorinë e Zonave të Zhvillimit Industrial Teknologjik. Fondi vazhdon të punojë për investime në infrastrukturën e inovacionit, qendrat dixhitale dhe inovative, laboratorë, përshpejtues dhe programe të reja mentorimi. Pra, qëllimi ynë nuk është vetëm të financojmë kompanitë, por të jemi subjekti që trajnon kompanitë dhe mentoron këto programe. Në kuadër të çdo thirrjeje publike kemi sesione informative në qytete të ndryshme, përmes të cilave informojmë aplikantët e mundshëm që janë të interesuar për thirrjet dhe programet tona. Në portofolin e tij, FITR deri më tani ka mbështetur mbi 780 projekte me një investim prej rreth 87 milionë euro, nga të cilat 50 milionë euro kanë qenë mbështetje nga Fondi, ndërsa pjesa tjetër bashkëfinancim nga vetë kompanitë. I rëndësishëm është edhe fakti se rreth 56%, pra 392 kompani të mbështetura janë kompani startup të themeluara kryesisht nga të rinjtë. Këtë vit ne duam të inkurajojmë më shumë kërkime. Si pjesë e Fondit, ne duam të krijojmë një qendër kërkimore, përmes së cilës do të lidhemi më fort me komunitetin akademik që do të hulumtojë të ashtuquajturat. temat e nxehta, pra temat që janë më aktuale. Le të themi efiçencën e energjisë sepse e dimë që tani kemi një krizë energjetike në vend. E ndava këtë ide edhe me Ambasadorin e Zvicrës për të na ndihmuar të lidhemi me Universitetin ETH në Cyrih, i cili është një nga universitetet më të mira në botë. Ideja është të krijohet një urë komunikimi me ta dhe ekipe të përbashkëta për të eksploruar tema të caktuara. Do të ketë rezultate nga ato kërkime që mund të publikohen në revista shkencore, konferenca etj.
Kur thoni qendër kërkimore, keni parasysh hapësirën fizike?
Mund të jetë fizike, por mund të jetë edhe virtual. Këta studiues tashmë punojnë në universitete, por vendi ynë investon vetëm 0.02% në kërkim dhe zhvillim. Prandaj, Fondi do të përpiqet të jetë iniciator për përfshirje më të madhe të profesorëve, universiteteve dhe studentëve. Ne e dimë që universitetet evropiane dhe amerikane kanë programe dhe fonde kërkimore që përfshijnë studentë si dhe kompani dhe institucione që janë të interesuara për t’i financuar ato. Ne do të punojmë për një bashkëpunim më të madh me odat e tregtisë sepse ato kanë baza të të dhënave të kompanive dhe e dinë se çfarë duhet për tregun. Ata zbulojnë zonat më kritike që do të ishin me interes kombëtar për t’u eksploruar.
A do të vazhdoni punën e Këshillit Startup?
Siç e dini tashmë, Fondi për Inovacion dhe Zhvillim Teknologjik për herë të parë në vend themeloi Këshillin e Startup-it, me synimin kryesor të përfaqësojë komunitetin e startup-eve dhe të përfaqësojë interesat e tij në procesin e krijimit dhe miratimit të politikave që duhet të kontribuojnë në rritje dhe zhvillim të mëtejshëm të ekosistemit startup maqedonas. Ne jemi të hapur për ide të reja dhe shkëmbim pikëpamjesh dhe Këshilli sigurisht që do të vazhdojë punën e tij. E përmenda se programi FITR për vitin 2022 parashikon thirrje publike për mbështetjen e startup-eve dhe kompanive spin-off. Por para se të shpallim thirrjet, mendoj se duhet të ketë një debat publik për të parë se cilat janë prioritetet për vendin tonë. Pra, identifikimi i zonave do të jetë prioritet për zhvillimin e vendit. Është si universitetet. Të riakreditohen çdo vit të njëjtat drejtime si drejtësia dhe ekonomia dhe tregu nuk ka nevojë për një staf të tillë. Pastaj ka një mospërputhje të nevojës dhe ofertës. Për shembull, unë mendoj se thirrjet duhet të krijojnë një zonë për efiçencën e energjisë në mënyrë që të përfshihen më shumë startup të angazhuar në një aktivitet të tillë, për të ofruar alternativa për vendin. Fusha e TIK-ut është gjithashtu prioritet sepse ka shumë ndryshime dhe ne do të duhet të ecim në të njëjtin drejtim me risitë dhe zhvillimin e teknologjive në botë.
Ju vini nga akademia dhe punoni me të rinj. A do të jenë të këqija të gjitha mjetet dhe programet nëse të rinjtë nuk kanë interes për sipërmarrjen dhe teknologjinë? Si të nxitet ky interes dhe të rinjtë të qëndrojnë në vend?
Mendoj se deri tani puna në administratën shtetërore ka qenë synim i maturantëve, por me mundësitë e reja tashmë studentët dhe maturantët kanë filluar të mendojnë ndryshe. Ata shohin se ka më shumë mundësi. Ne e kemi Fondin si një institucion që mbështet idetë e reja të të rinjve por ka programe të tjera të ndryshme që mbështesin të rinjtë. Mendoj se të rinjtë tani kanë filluar të kuptojnë se si në kompanitë private ashtu edhe në sipërmarrje kanë mundësi për sukses, për pavarësi dhe për më shumë kreativitet. Mendoj se të gjitha institucionet kryesore në vend duhet të kenë një komunikim të mirë në mënyrë që të plotësohet i gjithë enigma. Nëse universitetet nuk i akreditojnë programet si pjesë e asaj që i duhet shtetit, atëherë ne nuk do të kemi ende stafin e nevojshëm në treg. Universitetet duhet t’i japin akoma më shumë theks shkencës, shkencave natyrore, informatikës. Ne kemi gjithashtu qendrën e aftësive Future Skills Center, e cila mbështetet nga Fondi dhe funksionon në kuadër të Universitetit Stuhl. Qendra luan një rol të madh sepse përgatit programe aftësish për studentët apo stafin që nuk i kemi në universitete apo në treg. Prandaj i ftoj të gjitha kompanitë, të gjitha institucionet të jenë të interesuara, të aplikojnë në të gjitha ato programe të akredituara në Qendrën e Aftësive të Ardhshme për t’u trajnuar për sfidat dhe trendet e radhës globale.
Çfarë vlere duhet të sjellë Ligji i ri për Veprimtarinë Inovative? Çfarë do të mbulojë?
Mendoj se ka shumë hapësirë për ndryshime në Ligjin për Veprimtarinë Inovative sepse përmbajtja aktuale është e vjetëruar dhe në disa pjesë jofunksionale. Ka mundësi për të krijuar mjete të reja mbështetëse dhe thirrje publike. Dua të theksoj gjithashtu se procesi i përzgjedhjes së projekt-propozimeve që do të mbështeten duhet të forcohet duke vendosur një algoritëm që do të jetë më i besueshëm dhe më i verifikuar. Kjo duhet të rrisë besimin e qytetarëve tek Fondi.
A po hartohet ligji?
Ligji është tërhequr nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës si dhe disa ligje të tjera brenda Ministrisë. Është krijuar përshtypja se shumë nga dispozitat e Ligjit për Veprimtarinë Inovative nuk janë të gabuara, por janë të papërshtatshme me mënyrat e reja të punës dhe nevojat e kompanive dhe të gjithë palëve të interesuara. Kam komunikuar me Ministrinë dhe ramë dakord që të përfshihen më shumë ekspertë, nga disa institucione që do të mund të bëjnë një ligj të mirë që do të përdoret dhe do të jetë funksional në vitet në vijim.
